Dieta lekkostrawna – podstawowe zasady, warianty i wskazania. Co jeść na diecie lekkostrawnej?

Dieta lekkostrawna jest jednym z tych modelów żywieniowych, który znajduje zastosowanie w lecznictwie i ma udowodnione działanie. Jakie? Dieta ma za zadanie przede wszystkim odciążyć organizm, a konkretniej mówiąc – organy, które na skutek zmian chorobotwórczych nie są w stanie stuprocentowo pełnić swych funkcji.

Dieta lekkostrawna widnieje w rejestrze diet szpitalnych i stanowi jeden z wariantów diety podstawowej. Tym samym musi zapewniać podaż wszystkich składników odżywczych w odpowiednich ilościach i proporcjach, dostosowanych do wieku chorego.

Dla kogo dieta lekkostrawna?

Dietę lekkostrawną stosuje się przy dolegliwościach układu pokarmowego: chorobach jamy ustnej i przełyku, zapaleniu żołądka, chorobie wrzodowej, nowotworach przewodu pokarmowego, infekcjach i zatruciach pokarmowych. Otrzymują ją również osoby cierpiące na ostre i przewlekłe choroby dróg oddechowych, rekonwalescenci, a także osoby starsze. Jest również pierwszą dietą z wyboru, gdy jeszcze nie dokonano rozpoznania choroby u przyjętych pacjentów. Większość diet leczniczych opiera się poniekąd na żywieniu łatwostrawnym ^[1].

Istnieje również kilka modyfikacji diety, w zależności od potrzeb danego pacjenta, o czym szerzej w dalszej części artykułu ^[1][2].

To, że dieta lekkostrawna jest jedną z diet szpitalnych nie oznacza, że nie możemy z niej korzystać w domu, a wręcz powinniśmy, jeśli są ku temu przesłanki. Należy jednak pamiętać, że nie będzie lekiem na wszystko, a już z całą pewnością nie odchudza sama w sobie (tylko, gdy zakłada również obniżoną podaż energii). Warto zatem zastanowić się, czy jest dietą, której rzeczywiście potrzebujemy.

Dieta lekkostrawna – podstawowe zalecenia

W diecie łatwostrawnej rezygnujemy z produktów, które zawierają dużo błonnika, a zatem różnego rodzaju otrębów czy siemienia lnianego, orzechów, ziaren i nasion. Warzywa i owoce obieramy ze skórki, bądź przecieramy i gotujemy. Należy zrezygnować także z produktów wzdymających: nasion roślin strączkowych, warzyw kapustnych, cebuli czy czosnku.

Unikamy potraw zawierających duże ilości tłuszczu, zwłaszcza kwasów tłuszczowych nasyconych: tłustych mięs wieprzowych i wołowych, masła, smalcu, twardych margaryn, oleju kokosowego i palmowego, itp. Z przypraw wybieramy te łagodniejsze, czyli głównie zioła ^[1][2].

Dieta lekkostrawna to również odpowiednie techniki kulinarne. Dobrze sprawdzą się praktycznie wszystkie, poza smażeniem, pieczeniem z dodatkiem tłuszczu czy grillowaniem. Do zagęszczania zup i sosów używamy mąki zamiast śmietany czy zasmażki ^[2].

Dieta powinna dostarczać około 15% energii z białka, 55% z węglowodanów i 30% z tłuszczów. Podaż błonnika nie powinna przekraczać 25 g/dobę. Ilość spożywanych posiłków to 4-5, a ostatni winien być spożywany najpóźniej 2 godziny przed snem. Podaż tłuszczów staramy się rozdzielić po równo między posiłki (unikamy dużych, jednorazowych obciążeń tym składnikiem). Ilość witamin i minerałów powinna być zgodna z normami. Zazwyczaj nie ma z tym problemu, a trudności pojawiają się przy dietach niskoenergetycznych, płynnych, niekiedy trzeba zwrócić większą uwagę na żelazo, a witaminę D uzupełnia się w postaci suplementów ^[3].

Inne warianty diety lekkostrawnej

Niektóre osoby potrzebują w diecie obecności pewnych składników, inne z kolei muszą zachować większą restrykcję i ograniczyć ich podaż. Dlatego też powstało kilka wariantów diety lekkostrawnej, m.in. dla cukrzyków czy osób z chorobami trzustki i wątroby.

Diety z modyfikacją podaży tłuszczów

Ograniczenie tłuszczu stosuje się w przypadku ostrych i przewlekłych zapaleń wątroby lub trzustki, w zapaleniu pęcherzyka i dróg żółciowych, kamicy żółciowej oraz w okresie zaostrzeń wrzodziejącego zapalanie jelita grubego. Podaż tłuszczów ogranicza się do 45-50 g, są to więc jedynie te występujące w potrawach lub używane do smarowania pieczywa. Można dodawać również oleje roślinne na surowo, w niewielkich ilościach, ale jednocześnie monitorować stan pacjenta ^[2].

Tłuszcze nasycone powinny stanowić najmniejszy możliwy odsetek wszystkich składników w diecie. Co ważne, nie obniża się w tej diecie znacząco podaży tłuszczów ogółem. Podaż węglowodanów powinna opierać się na produktach o niskim i średnim IG, należy unikać cukrów prostych (słodyczy, wypieków ciastkarskich, suszonych owoców). Choć nie jest to element diety, warto wspomnieć o aktywności fizycznej, która może zwiększać syntezę cholesterolu HDL (“dobrego”), oczywiście, jeśli pacjent jest w stanie ją podjąć ^[4].

Diety w dolegliwościach górnych części przewodu pokarmowego

Wariant diety, w którym ograniczamy liczbę substancji pobudzających wydzielanie soku żołądkowego jest przeznaczony dla osób z chorobami żołądka i chorobą refluksową przełyku.

Rezygnuje się z potraw smażonych na tłuszczu, tłustych sosów na zasmażkach, mocnych wywarów, galaret, ostrych przypraw, mocnych kaw i herbat, nie wspominając o alkoholu, który powinniśmy ograniczać w każdym przypadku. Uważamy również na produkty mogące podrażniać błonę śluzową żołądka (np. owoce z drobnymi pestkami), spożywamy potrawy i pijemy napoje o letniej temperaturze ^[2].

Dietą lekkostrawną jest też dieta papkowata i płynna. W pierwszym przypadku przestrzegamy wszystkich zaleceń diety łatwostrawnej, ale posiłki podajemy w konsystencji półpłynnej, aby umożliwić przełykanie (np. przy nowotworach górnych części układu pokarmowego, kłopotach z przełykaniem). Dieta płynna z kolei ma nawodnić, ale nie odżywić – stosuje się ją, gdy chory nie jest w stanie nic przełknąć, pojawiają się nudności, wymioty lub silne biegunki (np. w zatruciach). Gdy dostarczenie należytych ilości energii i składników pokarmowych również jest naszym celem, stosuje się dietę płynną wzmocnioną ^[1].

Podaż białka i węglowodanów

Rekonwalescenci, osoby z gorączką, po oparzeniach, osoby starsze i z chorobami nowotworowymi powinny stosować dietę lekkostrawną bogatobiałkową. Większy udział białka w diecie ma za zadanie odbudowywać uszkodzone tkanki, stymulować układ odpornościowy i syntezę enzymów i hormonów. Źródłem białka powinny być przede wszystkim produkty zwierzęce, gdyż pochodzące z nich proteiny charakteryzują się wyższą biodostępnością.

Dieta musi mieć odpowiednią wartość energetyczną, aby białko mogło być w pełni wykorzystane do celów budulcowych – przykładowo, jeśli dotychczas pacjent przyjmował 2000 kcal, to zwiększona podaż energii będzie związana z większą ilością białka, nie zmniejszamy podaży węglowodanów i tłuszczów, aby zmieścić się w pierwotnej kaloryczności! Podaż białka zwiększamy nawet do 1,2-1,5 g/kg m.c. [1][3].

W niewydolności wątroby również bierzemy pod uwagę stopień nasilenia objawów. Jeśli stan chorego jest wyrównany, zwiększamy stopniowo podaż białka. U dzieci ograniczenie podaży tego makroskładnika poniżej dolnej granicy normy dla płci i wieku jest niewskazane. Zmniejszona podaż białka pociąga za sobą potrzebę większej podaży węglowodanów (głównie złożonych) i kontrolowania przyjmowanych soli mineralnych (zwłaszcza sodu, fosforu, potasu i wapnia). Białko w 75% powinno pochodzić ze źródeł zwierzęcych, mogą w tym pomóc produkty roślinne o zmniejszonej zawartości protein (np. chleby niskobiałkowe) ^[2][5].

Ostatnią modyfikacją jest dieta lekkostrawna z ograniczeniem cukrów prostych. Mimo iż każda zdrowa dieta powinna ograniczać ich podaż, to u cukrzyków, do których jest ona skierowana, trzeba zwracać na to szczególną uwagę. Najważniejsza w tym przypadku będzie edukacja żywieniowa, gdyż takie osoby musza przestrzegać zaleceń żywieniowych do końca życia ^[2].

Która dieta lekkostrawna do zastosowania w domu?

Dochodzimy do sedna sprawy, czyli pewnie tego, co każdego czytającego interesuje. W artykule zostały przedstawione różne modyfikacje diety lekkostrawnej, w zależności od występujących schorzeń czy objawów. Dla codziennego żywienia poleca się dietę o charakterze prozdrowotnym.

Oznacza to należytą podaż energii, wszystkich makro- i mikroskładników. Oznacza również wybór produktów świeżych, nieprzetworzonych, spożywanie minimum 500 g warzyw i owoców dziennie, spożywanie 4-5 posiłków, ograniczenie podaży tłuszczów nasyconych i cukrów prostych, odpowiednie nawadnianie, niekorzystanie z używek. Do tego można i warto dodać produkty, które wyróżniają się pod względem walorów prozdrowotnych i będą źródłem antyoksydantów, substancji o działaniu przeciwzapalnym i antynowotworowym, np. wszelkiego rodzaju przypraw (imbir, kardamon, cynamon, kozieradka).

Nie należy również zapominać o błonniku pokarmowym i aktywności fizycznej. Takim zaleceniom bliżej do diety podstawowej niż lekkostrawnej, gdzie z wielu cennych produktów rezygnujemy. Jednocześnie dieta prozdrowotna pozwala zachować zdrowie i należną masę ciała ^[6][7][8].

Jeśli naszym celem jest odchudzanie, to dieta lekkostrawna również nie pomoże – zakłada przecież podaż energii równą zapotrzebowaniu, a do utraty masy ciała potrzebna jest restrykcja kaloryczna, czyli dieta ubogoenergetyczna. Zdrowe chudnięcie zakłada utratę 0,5-1 kg m.c. tygodniowo, a pozwala na to ograniczenie podaży kalorii rzędu 500-1000 kcal. Staramy się nie schodzić z energetycznością diety poniżej poziomu podstawowej przemiany materii. Diety bardzo ubogoenergetyczne niosą za sobą ryzyko niedoboru wielu substancji, konieczna może być zatem (po konsultacji z lekarzem/dietetykiem) suplementacja.

Dietę z ograniczoną podażą energii możemy także połączyć z dietą wysokobiałkową, zwłaszcza, jeśli uprawiamy aktywność fizyczną. Podaż do 2 g/kg m.c. może być wówczas bezpieczna, ale należy pamiętać o kontroli funkcjonowania nerek i zgłaszaniu wszelkich niepokojących objawów. To co jest bezpieczne dla większości, nie musi być dla Ciebie. Tak jak w badaniach, tak i w żywieniu niech obowiązuje zasada “ograniczonego zaufania” ^[9][10].

Dieta lekkostrawna będzie dla Ciebie wskazana, jeśli odczuwasz dyskomfort ze strony układu pokarmowego. Oczywiście najlepiej zgłosić się do lekarza, ale jeśli zdarzy Ci się zjeść coś nieświeżego lub po prostu dany produkt Ci zaszkodzi, lekkostrawne jedzenie przyniesie ulgę. Podobnie, jeśli jesteś świeżo po Świętach, ślubie i poprawinach i Twoja dieta nie wyglądała najlepiej przez ostatnie dni, łatwostrawne posiłki pozwolą Ci nieco odetchnąć.

Podsumowanie

Dieta lekkostrawna jest wskazana przy wielu schorzeniach, może również pomóc przy zwykłej niestrawności czy gorszej dyspozycji. Sama w sobie zdecydowanie nie odchudza – od tego jest restrykcja kaloryczna. Jeśli nie jesteś pewien swoich dolegliwości i wyboru odpowiedniego modelu żywieniowego, skonsultuj się z lekarzem i/lub dietetykiem.

Bibliografia

1. Jarosz, M. (2011). Zasady prawidłowego żywienia chorych w szpitalach. Wydawnictwo Instytutu Żywności i Żywienia, Warszawa
2. Ciborowska, H. (2009). Klasyfikacja i charakterystyka diet. W: Ciborowska H., Rudnicka A.,(red.). Dietetyka żywienie zdrowego i chorego człowieka. Warszawa, 223-335
3. Ciborowska, H., & Dietetyka, R. A. (2014). Żywienie zdrowego i chorego człowieka. Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 359, 465-469
4. Orlicz-Szczęsna, G., Szymańska, M., & Kucharska, K. (2011). Rola żywienia w leczeniu zaburzeń lipidowych. Current Problems of Psychiatry, 12(3)
5. Dąbrowski, P., Olszanecka-Glinianowicz, M., & Chudek, J. (2011). Żywienie w przewlekłej chorobie nerek. Endokrynologia, Otyłość i Zaburzenia Przemiany Materii, 7(4), 229-237
6. Nagel P. (2019). Dieta lekkostrawna [ncez.pl] [Dostęp: 21.07.2019]
7. Grabda M. (2019). Zamiast soli – moc przypraw [Dietetycy.org.pl] [Dostęp: 21.07.2019]
8. Grabda M. (2019). Dieta antyrakowa. Czy istnieje skuteczna profilaktyka? [Dietetycy.org.pl] [Dostęp: 21.07.2019]
9. Paszek. U. (2012). Diety o udowodnionym działaniu prozdrowotnym [mp.pl] [Dostęp: 21.07.2019]
10. Hector, A. J., & Phillips, S. M. (2018). Protein recommendations for weight loss in elite athletes: A focus on body composition and performance. International journal of sport nutrition and exercise metabolism, 28(2), 170-177.