Cholina i jej właściwości. Występowanie oraz skutki niedoboru i nadwyżki

Cholina zaliczana jest często do witamin z grupy B, mających ogromne znaczenie dla prawidłowej pracy organizmu. Biorąc udział w szeregu procesów i wspierając rozmaite narządy, cholina stanowi niezbędny składnik zróżnicowanej diety. Czy ten związek to rzeczywiście witamina?

Co to jest cholina?

Cholina jest związkiem organicznym wchodzącym w skład niektórych fosfolipidów. Znajdziemy ją między innymi w złożonych lipidach błon komórkowych – fosfatydylocholinie (PC), sfingomielinie, lecytynie oraz neuroprzekaźniku – acetylocholinie. Sfingomielina wchodzi w skład osłonki włókien nerwowych, czyli mieliny, lecytyna i fosfatydylocholina są niezbędnymi składnikami błon komórkowych. Traktowana swego czasu jako witamina, okazała się związkiem witaminopodobnym. Co to oznacza?

Początkowo uważano, że cholina jest jedną z witamin z grupy B, stąd nazwa witamina B4. Okazało się jednak, że organizm potrafi syntetyzować niewielkie ilości choliny. Witaminy zaś to substancje egzogenne, a więc takie, których ciało ludzkie nie umie wytworzyć samodzielnie. Cholina przybiera formę bezbarwnej lub białej substancji krystalicznej.

Związek wykazuje silne powinowactwo do wody i dobrze się w niej rozpuszcza. Równie skutecznie rozcieńcza ją etanol, natomiast w chloroformie i eterze cholina się nie rozpuszcza. W organizmie występuje głównie w postaci chlorku.

Jak działa cholina?

W związku z występowaniem w tak wielu komórkach organizmu, cholina wykazuje aktywnie działanie i wpływa na szereg procesów.

Wpływ choliny na wątrobę

Cholina stosowana jest między innymi u osób cierpiących na zapalenie wątroby i marskość tego organu. Niski poziom tej substancji w organizmie może prowadzić do stłuszczenia wątroby. Bez odpowiedniej podaży choliny, niezbędnej do syntezy fosfatydylocholiny, w wątrobie gromadzą się triacyloglicerydy, co prowadzi do stłuszczenia organu. ^[1][2]

Podobne zmiany odnotowano u pacjentów otrzymujących długoterminowe całkowite żywienie pozajelitowe pozbawione choliny. ^[3][4] Okazało się, że dożylne podawanie tej substancji pomaga usuwać tłuszcz z wątroby.

Cholina a rozwój płodu

Cholina odgrywa także dużą rolę w pracy układu nerwowego. Jej znaczenie w rozwoju neuronalnym obejmuje nie tylko syntezę acetylocholiny i składników błon komórkowych, ale także ekspresję genów. ^[5]

Funkcje poznawcze ulegają pogorszeniu, a dzieci wykazują znacznie mniejszą sprawność umysłową. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest fakt, że cholina bierze udział w tworzeniu acetylocholiny. Ta jest niezwykle cennym neuroprzekaźnikiem. Z tego względu cholina dodawana bywa do preparatów przeznaczonych dla  niemowląt. Dostateczna podaż choliny w diecie kobiet w ciąży pozwala na zmniejszenie ryzyka wystąpienia wad wrodzonych, minimalizuje zagrożenie pojawienia się stanu przedrzucawkowego, a także obniża ryzyko pojawienia się u dzieci nadciśnienia i hiperglikemii.

Cholina wspiera przepływ krwi przez łożysko i dostarczanie substancji odżywczych. Wskazuje się także, że zadbanie o właściwy poziom choliny u kobiet ciężarnych pozwala na ośmiokrotne zmniejszenie ryzyka wystąpienia zespołu Downa i autyzmu.

Cholina na Alzheimera i depresję

Preparaty zawierające cholinę stosowane są u osób cierpiących na rozmaite schorzenia natury psychicznej. Używa się jej do wspierania terapii depresji, Alzheimera, pląsawicy Huntingtona, czy zespołu Tourette’a. Potwierdzenie efektywności choliny w poprawianiu stanu chorych wymaga jednak dodatkowych badań.

Podejrzewa się także, że przyjmowanie choliny doustnie może złagodzić niektóre objawy choroby afektywnej dwubiegunowej u osób, które przyjmują zarówno cholinę, jak i lit. Cholina stosowana jest także dla poprawy funkcji umysłowych w przypadku demencji starczej czy związanych z wiekiem luk w pamięci.

Cholina a układ oddechowy

Uważa się, że doustne przyjmowanie preparatów zawierających cholinę pozwala zmniejszyć nasilenie ataków astmy – złagodzić objawy i ograniczyć częstotliwość. Wydaje się również ograniczać konieczność stosowania leków rozszerzających oskrzela.

Niektórzy naukowcy podejrzewają także, że wdychanie roztworu choliny może wspomagać górne drogi oddechowe w trakcie zapalenia oskrzeli, między innymi przez zmniejszanie obrzęku i stanu zapalnego.

Cholina a nowotwory

Pojawiają się badania, które wskazują na to, że spożywanie choliny wraz z betainą może przyczyniać się do zmniejszenia zachorowalności na nowotwory. Metaanaliza 11 badań na ten temat przyniosła pozytywne wnioski. Autorzy dostrzegli, że wzrost spożycia choliny i betainy o 100 mg / dzień zmniejszył ryzyko zachorowania na raka o 11%! ^[6]

Cholina dla sportowców

Po suplementy zawierające cholinę chętnie sięgają osoby intensywnie ćwiczące – kulturyści czy atleci. Związek ten bowiem wykazuje zdolność zwiększania wydolności organizmu, dzięki czemu można trenować dłużej i bardziej intensywnie.

Gdzie występuje cholina?

Cholinę znajdziemy głównie w jajkach, a właściwie w żółtkach, a także wątrobie. Jej źródłem są zatem produkty odzwierzęce, choć spotkamy ją także w kiełkach i otrębach pszenicy, płatkach owsianych, orzechach ziemnych oraz pistacjach, szpinaku, pomidorach, soczewicy, soi, zielonym groszku, grochu, fasoli, kapuście i sałacie. Aby wszelkie wymienione wyżej procesy zachodziły sprawnie, w organizmie powinno pojawić się dziennie  0,5–4 g choliny.

W przypadku kobiet wystarczą dwa duże jaja, by zaspokoić połowę dziennego zapotrzebowania na cholinę. Jedno zawiera bowiem aż 280 mg tego cennego związku. U dzieci pomiędzy 4. a 8. rokiem życia jedno jajko zaspokaja praktycznie całkowicie dobowe zapotrzebowanie. Przeważająca ilość choliny w jajkach występuje w formie fosfatydylocholiny, niezbędnej do budowy błon komórkowych.

Przyczyny niedoboru choliny

Cholina jest jednym z tych związków, którego nam zwykle brakuje. Wśród głównych przyczyn powszechnego niedoboru tej niezwykle cennej substancji wymienia się zmniejszenie spożycia jaj. Osoby wyłączające z diety produkty odzwierzęce (weganie i wegetarianie) także skazane są na niedobory choliny. Uznawane za źródło złego cholesterolu jaja, stały się wrogiem dietetycznym numer jeden, zaraz obok czerwonego mięsa. Jak jest w rzeczywistości?

Bezpieczeństwo spożywania jaj jest kwestią sporną i zależy od wielu czynników – płci, stanu zdrowia, pochodzenia itp. Fosfatydylocholina obecna w jajach wiąże się z wytwarzaniem metabolitu proatherosklerotycznego – N-tlenku trimetyloaminy (TMAO) w sposób zależny od flory jelitowej, i jest to związane ze zwiększonym ryzykiem zdarzeń sercowo-naczyniowych. ^[7]

Badania wykazują jednak, że dieta bogata w jaja może być nadal bezpieczna.^[8] Bezpieczeństwo dużej ilości jaj w jadłospisie zależy od pozostałych czynników dietetycznych. W przypadku, gdy:

spożywanie dużej ilości jaj może dać pozytywne wyniki lub brak niepożądanych zmian poziomu cholesterolu LDL. Najważniejsze jest analizowanie jadłospisu jako całości, nie zaś skupianie się na konkretnych produktach. Prawidłowo zbilansowania dieta pozwala zachować dobry stan zdrowia i opóźnić efekty starzenia.

Czy cholina powoduje skutki uboczne?

Wymieniony wyżej związek choliny ze wzrostem ryzyka zachorowania na choroby układu sercowo-naczyniowego to jeden z możliwych skutków przyjmowania tego związku za pośrednictwem żywności.

Jak wspomnieliśmy jednak, sprawa jest niejednoznaczna i efekt w dużej mierze zależy od pozostałych elementów diety. W przypadku stosowania suplementów zawierających cholinę może dojść do ich przedawkowania. W takiej sytuacji wystąpić mogą niepożądane skutki uboczne, o których napiszemy w kolejnym akapicie.

Skutki niedoboru i nadwyżki choliny

Zarówno zbyt duża, jak i za mała ilość choliny może wywołać negatywne skutki dla naszego organizmu. Przedawkowanie choliny jest możliwe niemal wyłącznie w przypadku stosowania suplementacji. Częściej spotyka się niedobory tego związku.

Efekty przedawkowania choliny:

Objawy niedoboru choliny:

Suplementacja choliny: jak robić to poprawnie?

Przyjmowanie preparatów zawierających substancje jest bezpieczne pod warunkiem, że nie cierpimy na żadne schorzenia, które wykluczają możliwość suplementacji. W przypadku chorób, szczególnie związanych z układem krążenia, warto skonsultować się ze specjalistą, który rozwieje wszelkie wątpliwości.

Suplementy choliny polecane są szczególnie kobietom w ciąży. Panie te jednak również powinny poprzedzić przyjmowanie jakichkolwiek preparatów, wizytą u lekarza. Cholina jest niezbędnym składnikiem odżywczym, który powinien występować w jadłospisie dobrze zbilansowanej diety. Związek pozwala zachować zdrowie wątroby i przeciwdziałać jej marskości oraz stłuszczeniu. W przypadku płodu, chroni prawidłowy rozwój mózgu i rdzenia kręgowego.

Cholina działa antynowotworowo i przeciwzapalnie. Z tego względu warto zadbać o właściwą podaż tej substancji. Cholinę przyjmowaną w suplementach można przedawkować, dlatego bardzo istotne jest przestrzeganie zaleceń umieszczonych na opakowaniu.

Źródła:

1. 1: Corbin KD, Zeisel SH. Choline metabolism provides novel insights into nonalcoholic fatty liver disease and its progression. Curr Opin Gastroenterol. 2012 Mar;28(2):159-65. doi: 10.1097/MOG.0b013e32834e7b4b. Review. PubMed PMID: 22134222; PubMed Central PMCID: PMC3601486.

2. 1: Guerrerio AL, Colvin RM, Schwartz AK, Molleston JP, Murray KF, Diehl A, Mohan P, Schwimmer JB, Lavine JE, Torbenson MS, Scheimann AO. Choline intake in a large cohort of patients with nonalcoholic fatty liver disease. Am J Clin Nutr. 2012 Apr;95(4):892-900. doi: 10.3945/ajcn.111.020156. Epub 2012 Feb 15. PubMed PMID: 22338037; PubMed Central PMCID: PMC3302364.

3. 1: Zeisel SH. Choline: an important nutrient in brain development, liver function and carcinogenesis. J Am Coll Nutr. 1992 Oct;11(5):473-81. Review. PubMed PMID: 1452945.

4. A L Buchman, M E Ament, M Sohel, M Dubin, D J Jenden, M Roch, H Pownall, W Farley, M Awal, C Ahn (2001), Choline deficiency causes reversible hepatic abnormalities in patients receiving parenteral nutrition: proof of a human choline requirement: a placebo-controlled trial

5. Sun S, Li X, Ren A, et al. Choline and betaine consumption lowers cancer risk: a meta-analysis of epidemiologic studies. Sci Rep. 2016;6:35547. Published 2016 Oct 19. doi:10.1038/srep35547

6. Sun S, Li X, Ren A, et al. Choline and betaine consumption lowers cancer risk: a meta-analysis of epidemiologic studies. Sci Rep. 2016;6:35547. Published 2016 Oct 19. doi:10.1038/srep35547

7. 1: Tang WH, Wang Z, Levison BS, Koeth RA, Britt EB, Fu X, Wu Y, Hazen SL. Intestinal microbial metabolism of phosphatidylcholine and cardiovascular risk. N Engl J Med. 2013 Apr 25;368(17):1575-84. doi: 10.1056/NEJMoa1109400. PubMed PMID: 23614584; PubMed Central PMCID: PMC3701945.

8. Fuller NR, Sainsbury A, Caterson ID, Markovic TP. Egg Consumption and Human Cardio-Metabolic Health in People with and without Diabetes. Nutrients. 2015;7(9):7399–7420. Published 2015 Sep 3. doi:10.3390/nu7095344