W produkcji tworzyw sztucznych wykorzystuje się różnego rodzaju substancje, które często mają negatywny wpływ na zdrowie człowieka. Jednym z nich jest Bisfenol A (BPA), należący do organicznych związków chemicznych i służący do produkcji różnego rodzaju wyrobów, z których korzystamy na co dzień. Sprawdź co to jest bisfenol, w jakich sytuacjach możesz mieć z nim kontakt, jak wpłynie na twoje zdrowie i jakie są najlepsze sposoby na unikanie go!
Bisfenol – co to jest?
Bisfenol A (BPA) to organiczny związek chemiczny z grupy fenoli o właściwej nazwie 2,2-bis(p-hydroksyfenylo)propan, który został odkryty w 1891 roku przez rosyjskiego chemika – Aleksandra Dianina. Jest jednym z głównych składników poliwęglanów oraz żywic epoksydowych, a obecnie wytwarza się go na masową skalę – mowa o produkcji nawet kilku miliardów kilogramów BPA rocznie! [1]
Bisfenol A słabo rozpuszcza się w wodzie, ale bardzo dobrze w wielu roztworach, takich jak aceton, etanol, metanol, eter dietylowy czy bezwodny kwas octowy. Jego budowa przypomina estrogen, czyli żeński hormon płciowy i dlatego może łączyć się z jego receptorami, czego konsekwencją są zmiany w gospodarce hormonalnej. Z tego też względu, a także z kilku innych powodów, o których przeczytasz za chwilę, jest związkiem bardzo kontrowersyjnym.
Uważa się, że ma negatywny wpływ na zdrowie człowieka, a szczególnie narażone na jego działanie mogą być małe dzieci. W związku z tym Unia Europejska zakazała używania BPA do produkcji butelek dla niemowląt, a w niektórych krajach, jak Japonia, Korea, Kanada czy (częściowo) Stany Zjednoczone, jego używanie jest całkowicie niedozwolone.
Bisfenol – gdzie występuje?
BPA to związek chemiczny stosowany bardzo powszechnie w przemyśle – służy do produkcji różnego rodzaju przedmiotów i dlatego też kontakt z nim mamy praktycznie codziennie. Najczęściej występuje w:
- wyrobach poliestrowych (głównie poliwęglanowych), a więc akcesoriach samochodowych, sprzęcie sportowym, urządzeniach medycznych, elektronice czy szybach;
- żywicach epoksydowych i polieterach, które są niezbędne w produkcji różnego rodzaju farb, klejów, lakierów czy produktów chemoutwardzalnych;
- dodatkach do tworzyw sztucznych, takich jak przeciwutleniacze czy antypireny.
Codzienny kontakt z BPA mamy również dlatego, że stosowany jest on w produkcji przedmiotów, z których korzystamy regularnie i często. Mowa tutaj o butelkach, opakowaniach spożywczych, a nawet konserwach.
Gdzie jeszcze występuje bisfenol A? Związek może znajdować się też w plastikowych zabawkach, woreczkach na ryż, szczoteczkach do zębów, monitorach komputerowych, płytach CD czy sklepowych paragonach. Z tego też względu temat jego szkodliwości, a nawet delegalizacji jest podnoszony często i poszukiwane są sposoby, aby możliwie jak najskuteczniej wyeliminować jego nadmiar z życia każdego z nas. [2]
Jak może dojść do bezpośredniego kontaktu z BPA?
Biorąc pod uwagę dużą częstotliwość występowania bisfenolu A, ryzyko codziennego kontaktu z nim jest ogromne. Jak może dostać się do naszego organizmu?
- Przez układ pokarmowy, szczególnie gdy korzystamy z puszek, butelek czy opakowań, w produkcji których był wykorzystywany.
- Przez skórę, gdy mamy codzienny kontakt np. ze sklepowymi paragonami. Szczególnie narażone są dzieci, które często wkładają zabawki do ust – to również bardzo powszechna droga przedostawania się BPA do organizmu.
- Przez układ oddechowy, szczególnie w przypadku pracowników fabryk, w których produkuje się farby, kleje czy lakiery.
Dlaczego bisfenol jest szkodliwy?
Czas przejść do sedna i sprawdzić, jak w rzeczywistości BPA może wpłynąć na nasze zdrowie oraz pracę organizmu. Dlaczego należy unikać bisfenolu?
Po pierwsze – BPA zaburza gospodarkę hormonalną i obniża płodność
Na wstępie powiedzieliśmy już, że BPA przypomina estrogen i może łączyć się z jego receptorami. Ma to bardzo negatywny wpływ na gospodarkę hormonalną kobiet i funkcjonowanie organizmu, prowadząc np. do przedwczesnego pokwitania czy problemów z prawidłowym rozwojem płodu.
Co więcej – w wyniku jego spożywania może dochodzić do zmniejszenia aktywności jajników oraz liczby komórek jakowych. Może więc powodować problemy z zajściem w ciążę. Jest przy tym szkodliwy również dla mężczyzn, ponieważ obniża jakość oraz ilość plemników.
Po drugie – podwyższa ryzyko zachorowania na cukrzycę i choroby układu krążenia
Podwyższone stężenie bisfenolu w organizmie może prowadzić również do różnego rodzaju chorób, spośród których najczęściej wymienia się cukrzycę typu II. Zwiększone ryzyko ma miejsce zarówno u osób o normalnej wadze ciała, jak również otyłych.
Innym problemem mogą być choroby układu krążenia, do których zaliczamy między innymi zawały mięśnia sercowego, nadciśnienie, choroby niedokrwienne serca czy zwykłe duszności. Potwierdzono również, że osoby cierpiące na choroby wieńcowe mają większe stężenie BPA w organizmie.
Po trzecie – BPA może prowadzić do nadwagi
Otyłość to jedna z najczęstszych i najgroźniejszych chorób cywilizacyjnych, która jest nie tylko wynikiem spożywania nieodpowiednich produktów spożywczych czy braku aktywności. Jak się okazuje, za jej występowanie odpowiedzialny jest również bisfenol A – może sprzyjać odkładaniu się tkanki tłuszczowej, szczególnie brzusznej, zwiększając tym samym ryzyko pojawienia się różnego rodzaju chorób. [3]
Po czwarte – BPA ma negatywny wpływ na sprawność seksualną
Mowa tutaj przede wszystkim o mężczyznach – zbyt wysokie stężenie BPA może doprowadzić do obniżenia libido oraz problemów z potencją. Do innych typowo męskich problemów, które są wynikiem nadmiaru bisfenolu A, zaliczamy kłopoty z prostatą. Szczególnie narażone są w tym wypadku osoby, które pracują w fabrykach zajmujących się produkcją farb czy klejów, gdzie bisfenol łatwo dostaje się do organizmu przez układ oddechowy. [4]
Po piąte – BPA powoduje wiele innych problemów
Mówić o problemach, jakie powoduje BPA, można naprawdę dużo – oto inne negatywne skutki, do jakich doprowadzić może nadmiar tego związku chemicznego w organizmie:
- podrażnienie dróg oddechowych,
- uszkodzenie oczu,
- występowanie reakcji alergicznych i astmy (w szczególności u niemowląt),
- problemy z tarczycą,
- większe ryzyko zachorowania na nowotwory,
- obniżenie sprawności nerek i wątroby,
- słabsza odporność organizmu,
- zaburzenia rozwojowe u dzieci, a nawet ryzyko uszkodzenia mózgu,
- nadpobudliwość u najmłodszych,
- przewlekłe stany zapalne,
- poronienia i przedwczesny poród,
- stres oksydacyjny i wiele innych.
Czy istnieje bezpieczna dawka BPA?
Jeszcze do niedawna uważano, że spożywanie bisfenolu w niewielkich ilościach nie jest niebezpieczne, jednak z czasem zweryfikowano ten pogląd.
Dzisiaj za dzienną tolerowaną dawkę BPA uważa się zaledwie 4 µg/kg masy ciała.
Oczywiście ze względu na różną odporność ludzkich organizmów, podana wartość jest orientacyjna i warto pamiętać, że nawet ilość rzędu 0,025 µg/kg może wywołać trwałe szkody – np. dla układu hormonalnego.
Jak unikać bisfenolu?
Lista problemów, jakie wywołuje ten związek jest bardzo długa, dlatego warto wiedzieć jak unikać bisfenolu. I choć rokrocznie spożywa się go nawet 3 miliony ton, ograniczenie kontaktu z BPA jest jak najbardziej możliwe. Jak to zrobić?
- Najważniejsze jest unikanie rozmaitych konserw i jedzenia w puszkach – zamiast tego lepiej wybierać świeże, niepaczkowane produkty.
- Warto unikać plastikowych opakowań, a zamiast nich korzystać z tych szklanych lub stalowych – szczególnie, gdy mówimy o przechowywaniu jedzenia.
- Należy bezwzględnie unikać podgrzewania plastikowych opakowań (lepiej ugotować ryż samodzielnie, bez woreczka) oraz nie korzystać z uszkodzonych plastików, przez które BPA wydziela się w o wiele większych ilościach.
- Warto wybierać produkty w opakowaniach i butelkach, oznaczonych jako wolne od BPA („BPA free”), a także takich, które nie zostały wykonane z PVC czy poliwęglanu.
- Należy regularnie myć ręce – szczególnie po kontakcie ze sklepowymi paragonami, co dotyczy przede wszystkim osób pracujących na kasie.
Szczególną uwagę warto zwrócić również na swoje dziecko, które – bawiąc się plastikowymi zabawkami – jest szczególnie narażone na przedostanie się bisfenolu A do organizmu!
Bisfenol A – unikaj go i ciesz się dobrym zdrowiem!
BPA to problem, który wraca niczym bumerang – jest tematem prac naukowych i licznych eksperymentów, a jego szkodliwe działanie coraz bardziej zwraca uwagę (także w naszym kraju). Dlatego też skorzystaj z powyższych wskazówek i ogranicz jego spożycie do minimum – w ten sposób unikniesz wielu ewentualnych problemów zdrowotnych. Zwróć uwagę przede wszystkim na to, co spożywasz i z jakimi produktami masz kontakt w życiu codziennym!
Źródła:
Bisphenol A - https://en.wikipedia.org/wiki/Bisphenol_A
Stephen J. Genuis , Sanjay Beesoon, Detlef Birkholz, and Rebecca A. Lobo, Human Excretion of Bisphenol A: Blood, Urine, and Sweat (BUS) Study,
Xanthi D. Andrianou,Stephanie Gängler,Andra Piciu,Pantelis Charisiadis,Christina Zira,Kyriacos Aristidou,Doina Piciu,Russ Hauser,Konstantinos C. Makris, Human Exposures to Bisphenol A, Bisphenol F and Chlorinated Bisphenol A Derivatives and Thyroid Function
Farabollini F, Porrini S, Della Seta D, Bianchi F, Dessì-Fulgheri F. Effects of perinatal exposure to bisphenol A on sociosexual behavior of female and male rats. Environ Health Perspect. 2002;110 Suppl 3(Suppl 3):409–414. doi:10.1289/ehp.02110s3409
